Otizmli bireylerin iletişim becerilerinde yaşadıkları yetersizlikler onların isteklerini ve gereksinimlerini sözel yollarla ifade edememeleri neticesinde toplumla olan bağlarını zedelemektedir. İfade sorunları yaşayan otizmli bireylerin günlük yaşamlarında problem davranışlara çokça rastlanmaktadır. Uygun olmayan davranış sergilenmesi bu bireylerin ve ailelerinin gündelik yaşamlarını olumsuz etkilemektedir. Bu durum sosyal ve günlük yaşamında yetersizlik veya sınırlılık yaşayan otizmli bireylerin uyumsal davranışlarını etkilemektedir. Eğitsel kazanımlar, mesleki ve sosyal yaşam gibi farklı alanlarda sergileyebilecekleri başarının önüne geçebilmektedir. Buradan ulaşılan sonuç otizmli bireylerin iletişim becerilerinde yaşadıkları yetersizlikler veya sınırlılıkları neticesinde hayatlarının olumsuz yönde ilerlemesinin önüne geçilebilmesi için erken yaşlardan itibaren etkili uygulamalar ile desteklenmesidir.

Otizmli bireylerin ailelerinin eğitmenlerden bekledikleri, çocuklarının sözel dil becerilerini geliştirmeleridir. Otizmli bireylerde sözel dilin gelişmemesi de karşı karşıya kalınabilecek bir durumdur. Ancak sözel dili gelişmemiş çocukların iletişim becerilerinin desteklenmesi mümkündür. Bu noktada karşımıza alternatif destekleyici iletişim sistemleri yani ADİS çıkmaktadır.

Alternatif iletişim öğretimi bireylere konuşma ve yazmanın yerini alabilecek işaret sistemi ve görsel sistemlerine dayalı sözel olmayan iletişim uygulamalarının kazandırılmasıdır. Alternatif iletişim biçimlerinin sözel iletişim ile birlikte kullanılarak desteklenmesine ise destekleyici iletişim denilmektedir. Konuşamayan veya iletişimi işlevine uygun kullanamayan otizmli çocukların iletişim kurabilmeleri için alternatif ve destekleyici iletişim sistemlerinden (ADİS) yararlanılabilmektedir.

ADİS’in içerdiği stratejiler; çocukta var olan konuşmayı desteleme ve/veya yerine doğal konuşma ve/veya yazılı iletişimi geliştirmek olarak açıklanabilir. ADİS temelde üçe ayrılmaktadır.

• Teknoloji gerektirmeyen örneğin işaret dili, jest kullanımı
• Düşük düzeyde teknoloji gerektiren resim değiş tokuşuna dayalı iletişim sistemi- PECS
• Orta yüksek düzeyde teknoloji gerektiren (örneğin, konuşma üreten cihazlardır.

Otizmli bireylerin iletişim becerilerinde yaşadıkları sınırlılık veya yetersizlikler neticesinde yaşadıkları veya yaşayabilecekleri problemler düşünüldüğünde iletişim becerilerinin desteğinde ADİS kullanımı gerekli olacaktır.

ADİS; otizmli çocukların eğitiminde sıklıkla kullanılan ve bilimsel dayanakları bulunan uygulamalar arasındadır. ADİS uygulamalarının otizmli bireylerde kullanılmasına yönelik bilimsel dayanaklar; “Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocuklar, Gençler ve Yetişkinler İçin Bilimsel Dayanaklı Uygulamalar Raporu” nda (Evidence-based practices for children, youth, and young adults with Autism Spectrum Disorder) ele alınmıştır.

Ganz (2015), ADİS ve otizm ilişkisi üzerine yaptığı detaylı alayazın taramasında çalışmaların odak noktalarını şu şekilde sıralamıştır;

1. En etkili etkili ADİS türlerini belirlemek,
2. Başkalarına bağımlılığı en aza indiren ve iletişimsel performansı en üst düzeye çıkaran ADİS sistemlerini belirlemek,
3. En çok tercih edilen ve verimli olan ADİS türlerini seçebilmek,
4. ADİS’ in daha kişiye özel iletişim gereksimlerine uyarlayabilmek
5. İletişimsel ortaklar ve ortamlar arasında ADİS becerilerinin genellemek. Otizmli bireylerde ADİS uygulamalarını içeren çalışmaların incelendiği meta analizlerin çalışmalarında ADİS uygulamalarının genel olarak etkili olduğu görülmüştür.

CEMRE GÜREL

Özel Eğitim Alan Öğretmeni / SOBE VAKFI

KAYNAKÇA

ODLUYURT, S., TUTUK, H. C., & ÇAVUŞOĞLU, T. (2019). Otizmli Çocuklar ve Alternatif Destekleyici İletişim Sistemleri: Alanyazın İncelemesi. İlköğretim Online, 17(3). https://doi.org/10.17051/ilkonline.2018.466318

Kırcaali-İftar, G., ve Odluyurt, S. (2012). Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklara iletişim becerilerinin kazandırılması. E. Tekin-İftar (Editör). Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocuklar ve Eğitimleri (327-365). Ankara: Vize Yayıncılık.

Odluyurt, S., Aldemir, O., & Kapan, A. (2016). An investigation on the effects of PECS and observational learning in initiating and maintance of communication among children with autism. International Journal of Early Childhood Special Education (INT-JECSE), 8(2), 151-164. doi:10.20489/intjecse.284658.

Hume, K., Steinbrenner, J. R., Odom, S. L., Morin, K. L., Nowell, S. W., Tomaszewski, B., Szendrey, S., McIntyre, N. S., Yücesoy-Özkan, S., & Savage, M. N. (2021). Evidence-Based Practices for Children, Youth, and Young Adults with Autism: Third Generation Review. Journal of autism and developmental disorders, 51(11), 4013–4032. https://doi.org/10.1007/s10803-020-04844-2

Ganz, J. B. (2015). AAC interventions for individuals with autism spectrum disorders: State of the science and future research directions. Augmentative and Alternative Communication, 31(3), 203-214. doi:10.3109/07434618.2015.1047532.